Voor veel mensen is de tocht naar Santiago de Compostela de ultieme pelgrimstocht. Als je echter vraagt waarom men juist voor deze bestemming kiest, blijven veel mensen het antwoord schuldig. Er is geen sprake van een Maria verschijning zoals je kunt lezen in het verhaal over Lourdes of Fatima. Voor het verhaal van Santiago de Compostela moet men veel dieper in de geschiedenis duiken. Het heeft allemaal met de Heilige Jacobus te maken, één van de discipelen van Jezus.
De kathedraal van Santiago de Compostela is een bedevaartsoord. Deze is gebouwd over het graf van Jacobus de Meerdere, een apostel van Jezus. Het graf werd in 830 aangewezen door een geheimzinnige ster, waaraan de naam Compostela (campus stellae = sterren veld) is ontleend.
Santiago (San Yago)
In het Spaans wordt de naam Sint Jacobus (Santo Iago of San Yago) verkort tot Santiago. In de Bijbel komen twee discipelen voor met de naam Jacobus. Om ze uit elkaar te halen wordt de een “Jacobus de Meerdere” genoemd, terwijl de ander met de naam “Jacobus de Mindere” genoegen moet nemen. De Jacobus waar Santiago de Compostela naar is vernoemd, is Jacobus de Meerdere.
Wie is Jacobus de Meerdere?
Jacobus was een apostel van Jezus. Hij komt ter sprake in Mattheus IV:21. Jacobus en zijn broer Johannes waren vissers. Jezus ziet dat ze de visnetten repareren op het schip van hun vader en ‘roept’ hen. De broers besluiten om Jezus te volgen. In Marcus III:17 krijgen de broers de bijnaam Boarnerges, zonen des donders. Volgens oude kerkvaders waren de broers in staat om ‘donderpreken’ af te leveren, maar of dat werkelijk zo is, weten we niet. In ieder geval heeft Jacobus hieraan de titel “de Meerdere” te danken.
We komen Jacobus nog een keer tegen in Handelingen VII:2 als hij wordt vermoord door Herodes Agrippa. Herodes doodde hem met het zwaard, staat er.
De legende van Hermogenes
Zoals vaker voorkomt bij heiligen ontstaan er verschillende legendes. In één legende wordt Jacobus op de proef gesteld door de tovenaar Hermogenes. Deze stuurt een knecht naar Jacobus om te bewijzen dat de wonderen van Jacobus niets voorstellen. De knecht raakt echter onder de indruk van Jacobus en bekeert zich. Dan stuurt Hermogenes demonen om Jacobus op te halen. Jacobus draait het echter om en de demonen leveren Hermogenes aan hem uit. Uiteindelijk bekeert de angstig geworden Hermogenes zich tot het christendom.
In Santiago de Compostela liggen volgens de traditie de stoffelijke resten begraven van Jakobus de Meerdere, de apostel die het christendom naar het Westen bracht. De stad is een zeer populair bedevaartsoort waarnaar toe vele wegen leiden. Over deze historische pelgrimswegen zijn ontelbaar veel publicaties verschenen.
Daarin wordt aan de persoon en het leven van de apostel echter weinig aandacht besteed. Mireille Madou schreef daarom een boek waarin voor het eerst de apostel zelf centraal staat. Ze beschrijft het beeld dat in de loop van de eeuwen van de apostel is gevormd op basis van geschreven bronnen en mondelinge tradities. Bovendien stelt ze een Jakobus-iconografie samen: een keuze van een representatief aantal types uit de talloze verbeeldingen van de heilige.
Het boek bevat talrijk onbekende illustraties, bijna alle in kleur.
De legende van het stenen schip
Jacobus is tijdens zijn leven naar Galicië gegaan om te preken. Als hij terugkeert naar Judea wordt hij gevangen genomen door Herodes Agrippa en onthoofd. Zijn discipelen brengen zijn lichaam naar Jaffa, waar ze een schip van steen vinden. Dit magische schip brengt het lichaam en de discipelen terug naar Galicië.
Daar aangekomen vragen ze aan koningin Loba van Galicië toestemming om het lichaam te begraven. Loba is echter even listig als de wolf waarnaar haar naam verwijst. Ze stuurt hen naar een berg om twee ossen op te halen om een kar te trekken. Dit is echter een valstrik. Op de berg woont een draak en de koningin hoopt dat de draak hen zou doden. Zo gemakkelijk zou dat echter niet gaan. De discipelen houden een kruis omhoog en bij het zien daarvan explodeert de draak.
De ossen blijken wilde stieren te zijn die, bij het zien van het kruis, zich toch voor een wagen laten spannen. Ze vervoeren het lichaam van de apostel naar het huidige Santiago de Compostela. Jacobus wordt begraven op de plek waar nu de kathedraal staat.
In de 9e eeuw wordt het graf teruggevonden door de kluizenaar Pelagius. Het graf werd verlicht door een ster en hierdoor zou de naam Compostela zijn ontstaan. Campus Stellae, het veld van de ster.
Jacobus de Morendoder
In 844 vindt er een veldslag plaats tegen de Moren. Het christelijke leger van Asturië wordt aangevoerd door koning Ramiro I. Precies op het moment dat het leger van Ramiro het onderspit zou delven, verschijnt er een geheimzinnige ruiter. Deze heldhaftige ruiter doodt honderden Moren met zijn vlammende zwaard. Hierdoor winnen de christenen. Al gauw gaat het verhaal rond dat de patroonheilige uit Galicië het leger te hulp was geschoten. Het was Jacobus de Meerdere die het leger aan zijn overwinning hielp; vanaf dat moment krijgt hij de Spaanse bijnaam Matamorus (Morendoder).
Jacobus de Meerdere en Karel de Grote
Ook in een legende van Karel de Grote wordt verwezen naar Jacobus de Meerdere. Deze verschijnt aan Karel de Grote in een droom en openbaart daarin een weg van sterren die van de Friese zee tot Galicië leidt. Deze weg van sterren symboliseert de pelgrimsroute naar Santiago de Compostela.
Karel krijgt de opdracht om de pelgrimsroute te bevrijden van de Saracenen (een Arabisch volk dat zich al vroeg had bekeerd tot de islam). Tijdens deze veldtocht vindt de slag om Roncevalles plaats, waar de veldheer Roeland in een hinderlaag terecht komt en op zijn hoorn blaast om het leger van Karel de Grote terug te roepen. Zowel de hoorn als het onbreekbare zwaard met de naam Durendal, hebben een magische rol in het verhaal. Volgens één van de verhalen gooit Roeland zijn zwaard zo ver weg dat het terecht komt in een rotswand bij Rocamadour. Zijn hoorn, die volgend de legende gemaakt is van de hoorn van een eenhoorn, zou in Bordeaux terecht gekomen zijn.
De pelgrimsroute en Jacobus de Meerdere
Op de pelgrimsroute naar Santiago de Compostela kom je Jacobus de Meerdere vaak tegen. Meestal is hij afgebeeld in een bruine mantel met een Jacobsschelp. Deze draagt hij op zijn hoed, mantel of knapzak. De schelp wordt met de sluiting naar boven afgebeeld. Het is boeiend om zijn afbeelding terug te vinden in iedere kerk of kathedraal die je bezoekt.
Wat de tocht nog interessanter maakt, is als je op zoek gaat naar oude afbeeldingen die met bovenstaande legendes te maken hebben. In Spanje zie je Jacobus vaak afgebeeld als de Morendoder. Vaak is hier een heel altaar aan opgedragen, maar onderweg kwamen we ook een kleine kapel tegen die helemaal aan dit verhaal was gewijd.
Een afbeelding van het verhaal van de tovenaar Hermogenes zie je onder andere in een glas in loodraam in Chartres dat in zijn geheel is gewijd aan Jacobus de Meerdere.
Ook het verhaal van de stenen boot en de ossen die het lichaam vervoeren, komt regelmatig terug. Soms zijn de ossenkoppen afgebeeld bij de ingang van een Jacobuskerk. Vaak moet je zoeken naar een klein reliëf op het altaar.
Het vlammend zwaard en het kruis
Het “vlammende zwaard” is sowieso belangrijk om te vermelden. De drie uiteinden van het heft hebben de vorm van een bloem, vaak een fleur de lis (Franse lelie). Hier zie je een afbeelding van een dergelijk zwaard in het pelgrimskerkje Lavoudieu in Frankrijk.
In veel Jacobus kerken kom je kruisen tegen waarvan de uiteinden zijn afgebeeld als een bloem.
De orde van Sint Jacob
De Orde van Sint Jacob is een oude Spaanse militaire ridderorde die in 1170 werd gesticht. Het doel van de orde was om de Moren te bestrijden en pelgrims te beschermen. De leden van de orde droegen witte mantels met op de rug een rood vlammend zwaard. Vanaf het begin zijn vrouwen toegelaten tot deze orde. Tegenwoordig bestaat het gezelschap uit Spaanse katholieke edelen onder bescherming van de Spaanse Kroon. Op dit moment (2020) is Juan Carlos I de grootmeester.
Toen wij in Santiago de Compostela waren, hadden ze toevallig een bijeenkomst.
De crypte van Santiago de Compostela
De kathedraal is het uiteindelijke doel van de pelgrimstocht. Het is één van de drie kathedralen in de wereld die gebouwd is rond het graf van een apostel van Jezus. De Sint-Pieter in Rome is gebouwd op het graf van Petrus en in Madras (India) staat de Sint Thomas Basiliek die gebouwd is op het graf van de apostel Thomas.
Een bezoek aan de crypte waar het graf van Jacobus zich bevindt, is dus een absolute must.
Of je daarmee echt voor het graf van Jacobus de Meerdere staat? In de middeleeuwen stond de echtheid van het graf van Jacobus vast. In 1884 bestempelde paus Leo XII de skeletten die in 1879 waren opgegraven, als authentiek. In die zin heeft de tombe de kerkelijke zegen, maar uiteindelijk zijn het de legendes uit de middeleeuwen die het verhaal rond Jacobus de Meerdere inhoud hebben gegeven. Hoeveel geloof je aan deze verhalen hecht, is helemaal aan jou.
Kortom, de reden waarom Santiago de Compostela een bedevaartsoord is, is eigenlijk te vergelijken met het verhaal van Rome. In Rome is de Sint Pieter Basiliek op het vermeende graf van de Heilige Petrus gebouwd en de Basiliek in Santiago staat op het graf van de Heilige Jacobus. Als je meer over Rome wilt lezen en waarom dat een pelgrimsoord is, dan verwijs ik je graag naar dit artikel over Rome en het Vaticaan.
1 gedachte over “Waarom is Santiago de Compostela een bedevaartsoord?”
Pingback: Autun, stad van de Romeinen - Zuid Bourgogne